“If you’re a Fulbrighter, you’ll become a Fulbrighter. If you’re not, you won’t.”

(Nếu em là Fulbrighter, em sẽ trở thành Fulbrighter. Nếu không thì không.)

Câu này đầu tiên là anh Châu nói với mình. Về sau, mình cũng thường nghe thấy những biến thể khác nhau nhưng tựu lại cũng cùng một hàm ý. Nghe thì có vẻ như là có chút gì kỳ bí, định mệnh ở đây. Nhưng thật ra theo mình, đó là bởi vì Fulbright rất rõ ràng trong việc Fulbright tìm kiếm điều gì ở ứng viên, tạm gọi là “Fulbright DNA”. 🙂 Bạn không cần là người giỏi nhất. Quan trọng là bạn đáp ứng những tiêu chí Fulbright tìm kiếm. Nếu bạn có “Fulbright DNA”, bạn sẽ thành công với Fulbright.

Bởi vậy trong bài viết này, mình sẽ không có những tips, những “chiêu” để viết bài luận theo “công nghệ Fulbright”. Điều duy nhất mình có để chia sẻ là một số kinh nghiệm để giúp bạn thể hiện tốt chính bản thân mình trong 2000 từ: chân thực (authentic) và thích hợp (relevant).

Xác định thông điệp

Hy vọng đến đây, bạn đang đặt ra câu hỏi, vậy “Fulbright DNA” là gì? Fulbright tìm kiếm điều gì? Tôi phải thể hiện ra điều gì? Theo mình, việc đặt ra và tìm câu trả lời cho những câu hỏi này chính là bước đầu tiên để viết được bài luận tốt.

Câu trả lời không khó tìm, năm ngoái mình cũng tìm thấy ở ngay đây, trên website của Fulbright, phần Selection Criteria:

Vietnamese Student Program AY 2021-2022

Sau khi được học bổng rồi thì mình thấy đúng là không một ý nào trong số các gạch đầu dòng này là “viết cho hay”, “viết cho có”, và không có gạch đầu dòng nào là cliché cả. Fulbright thực lòng quan tâm đến mỗi điều trong danh sách này. Nếu bạn mở tiêu chí này ra đọc và thấy “oh, this is exactly who I am” thì mình chúc mừng bạn, vấn đề chỉ còn là làm thế nào để thể hiện ra được con người bạn mà thôi.

Nếu bạn đã thử “vật vã” với bài luận, thì mình đoán chắc hẳn bạn đang thắc mắc: “Có quá nhiều thứ để nói và muốn nói mà có 2000 từ, vậy nên chọn nói cái gì?” Đây là một câu hỏi rất hay. Tìm hiểu xem Fulbright muốn gì (bước bên trên) mới chỉ là một nửa. Xác định xem bạn muốn chính bạn là con người như thế nào là một nửa quan trọng không kém còn lại. Câu hỏi này mình không thể trả lời giúp bạn. Kinh nghiệm của mình là không ngừng tự hỏi mình muốn được biết đến và nhớ đến là một con người như thế nào. Những giá trị cốt lõi đó của bản thân bạn sẽ giúp bạn quyết định bạn muốn nói đến điều gì trong hai bài luận.

Một câu chuyện thật là sau khi đã chuẩn bị kỹ càng hết cả và viết xong bản nháp đầu tiên của bài personal statement, mình đưa cho anh bạn thân đọc thử thì bạn nói: “Hải viết rất hay, nhưng L thấy không nói lên điều gì cả.” Lúc đấy mình hơi…phật lòng. Bạn nói tiếp: “Sau khi đọc bài này xong, L chỉ đọng lại được một điều là đây là một bạn rất giỏi, dù có gặp nghịch cảnh gì thì cũng luôn perform rất tốt.” Khi bạn nói đến đây và suy nghĩ lại bài viết của mình một cách khách quan thì mình hiểu ra vấn đề và thấy bạn nói đúng thật. Đó không phải là thông điệp mình muốn truyền tải đến người đọc. Vì vậy sau đó, mình đã sửa lại cách kể câu chuyện sao cho mình có thể truyền tải được đúng thông điệp mà mình mong muốn.

Tóm tắt lại, thì đầu tiên, trước khi đặt bút viết, bạn hãy xác định bạn muốn 2000 từ của mình truyền tải thông điệp gì. Thông điệp nó nên là một sự tổng hòa của 2 điều: tố chất Fulbright tìm kiếm, và sự tự nhận sức về chính con người bạn.

Lên ý tưởng câu chuyện

Sau khi đã xác định được điều mà bạn muốn thể hiện trong bài luận của mình (một lần nữa, đó là những điểm mà Fulbright kiếm và bạn có), thì với mỗi điều này, bạn có thể liệt kê ra một vài ý kiến, tình huống thực tế, trải nghiệm cá nhân, dự định của bản thân,… chứng tỏ được bạn đáp ứng tiêu chí này. Có được dàn ý này là đã có nền móng tốt rồi.

Tiếp theo, bạn thử hình dung chính mình phải đọc vài trăm bài luận. Và năm trước bạn cũng đã đọc vài trăm bài luận. Năm trước nữa và trước nữa và trước nữa… bạn cũng đã đọc vài trăm bài luận, giống như hai bài luận mà bạn đang viết đây. Năm ngoái khi mình thử hình dung như thế thì mình chợt nhận ra là, “ah thế thì hơi bị dễ mệt và chán đấy”. Từ đó mình đi tới kết luận là mình phải viết cái gì dễ đọc và thú vị một tí mới được. Và kinh nghiệm viết báo cáo mấy năm ở công việc cũ cho mình biết là sử dụng lối kể chuyện thì bao giờ cũng hẳn là dễ chịu cho người đọc hơn phong cách văn nghị luận rất nhiều. Thế nên, mình cần phải có một câu chuyện.

Do vậy, sau khi liệt kê ra những suy nghĩ, câu chuyện, trải nghiệm,… về những điều mình có ở bước trên xong, thì việc tiếp theo mà mình làm là tìm cách xâu chuỗi những mẩu thông tin này lại thành một câu chuyện xuyên suốt, thống nhất, và mạch lạc.

Tuy bước 2 này nghe rất hiển nhiên như vậy, nhưng khâu thực hiện thì đối với mình lại không êm xuôi và giản đơn chút nào. Cả một quãng đường phấn đấu bao nhiêu năm, mình biết bắt đầu kể từ đâu, đâu là những cột mốc lớn, đâu là những sự kiện thực sự định hình nên con người và định hướng của mình, cái gì là tiểu tiết (và cái gì là… “đại tiết” haha), cái gì nói lên đúng nhất quyết định của mình,… Đây là những câu hỏi mà mình gặp phải khi loay hoay trong mấy ngày tìm câu chuyện.

Nếu bạn cũng đang loay hoay với bước này thì bạn có thể áp dụng thử cách của mình. Mình liên tục tự hỏi bản thân và (hình dung) giải thích cho bạn bè của mình mình muốn học cái gì và tại sao mình muốn đi học, nhất là hình dung kể cho những đứa bạn thân mà lâu rồi chưa gặp gỡ, nói chuyện. Có một cái hay là ngành mình học nhìn theo một góc cạnh thì gần mà nhìn theo một góc cạnh khác thì lại rất xa với lịch sử công việc,  kỹ năng, và tính cách của mình, nên thực tế là khi mình nói mình muốn học ngành này, thì phần lớn bạn bè đều rất tò mò hỏi: “sao lại học ngành đấy thế?” Từ đầu mình đưa ra những câu trả lời rất lê thê dài dòng, dần dần cứ trả lời đi, trả lời lại cùng một câu hỏi này, mỗi lần (thấy cứ phải nhắc lại chán quá đi) mình lại lược bớt một số thông tin – đó chính là những thông tin thừa. Và cuối cùng, cái mình có được là một câu trả lời cô đọng. Quá trình này giống như là đãi cát tìm vàng vậy. 🙂

Việc tự hỏi bản thân và giải thích cho người khác như vậy cũng rất hữu ích cho vòng phỏng vấn, vì về sau khi vào đến vòng phỏng vấn, thì bạn cũng gặp lại chính xác câu hỏi này, và bạn phải thuyết phục được ban giám khảo qua giao tiếp trực tiếp, không khác gì như khi bạn giải thích cho bạn bè của chính mình.

Và trong quá trình viết bài luận của mình thì mình dành 4 – 5 ngày chỉ để suy nghĩ, lên ý tưởng, sau đó mới bắt tay vào viết. Nhưng suốt trong thời gian mình dành để ôn TOEFL trước đó thì lúc nào rảnh trong đầu mình lúc nào cũng suy nghĩ về cách trả lời những câu hỏi bên trên.

Một lưu ý cho bài Study Objectives:

Tuy trong application, phần trường lớp là phần optional, bạn không cần điền, và trong đề bài luận cũng nói rõ là bạn không specify trường bạn muốn học, nhưng việc hiểu rõ về trường và chương trình học là rất quan trọng. Do your homework và tìm hiểu càng cụ thể về ngành học và chương trình học của bạn càng tốt.

Trong buổi Fulbright Information Session ở Đại sứ quán Mỹ ở Hà Nội vào tháng 3, chị Hạnh có nói một trong những tiêu chí quan trọng nhất nhất để thành công với Fulbright là đáp viên biết rất rõ mình muốn học gì. Và thử nghĩ xem, nếu ai đó nói với bạn là bạn đó muốn học MBA chẳng hạn, nhưng bạn đó lại không biết một chương trình MBA dạy cái gì, và bạn đó sẽ học được gì từ một chương trình MBA, thì bạn có thấy thuyết phục không?

Khi mình gặp các bạn Fulbrighter khác cùng khóa năm nay thì mình cũng thấy có một điểm chung là nhiều bạn không chỉ biết mình muốn học ngành gì mà còn có định hướng rõ ràng tới mức đã biết rõ mình muốn đi trường nào từ trước khi apply học bổng Fulbright. Bản thân mình thì may mắn là tuy mình nghĩ đến Fulbright khá muộn, chỉ chưa đầy 1 tháng trước khi hết hạn nộp hồ sơ, nhưng tình cờ là ngay trước đó mình đã dành 2 tuần liên tục để đọc gần như tất cả mọi thứ mình có thể tìm được về ngành học của mình cũng như đã xác định được top 3 trường mà mình muốn vào. Nếu không có 2 tuần này thì mình đã không thể làm được 1 chuyện là hoàn thành bài Study Objectives trong 1 ngày rưỡi đồng thời cũng không thuyết phục được ban giám khảo trong buổi phỏng vấn chung cuộc sau này.

Bắt tay vào viết

Sau khi có câu chuyện để kể rồi thì giờ bắt tay vào viết thôi. 🙂 Phần này mình không có gì nhiều để chia sẻ ngoài hai chuyện là văn phong và tiếng Anh.

Giọng điệu và văn phong:

Nếu lấy trang phục ra làm ví dụ tương ứng, thì mình sẽ nói giọng điệu trong bài luận của  mình là kiểu  “business casual” – không quá suồng sã thân mật, nhưng cũng không quá long trọng nghiêm nghị. Nói chung là làm sao để giọng văn chân thành và lịch sự, tự tin nhưng khiêm tốn.

Ở Brightlinkprep cũng có một bài về giọng điệu trong bài personal statement ở đây, hồi đó mình cũng có tham khảo: http://www.brightlinkprep.com/tone-personal-statement/

Có một lỗi mà chính mình mắc phải khi viết bản nháp đầu tiên của bài personal statement là do quá xúc động mà viết thành…rất sến haha. (May nhờ có bạn bè đọc và phản hồi chân thành mà mình đã sửa lại được về giọng điệu tỉnh táo thường ngày.) Hôm trước mình có khuyên bạn mình là nếu có viết theo kiểu xúc động, thì cũng hãy chọn kiểu xúc động phim Mỹ, đừng chọn kiểu xúc động phim Hàn. Và thậm chí nhiều khi ngay đến kiểu xúc động của phim Mỹ cũng là hơi…quá. Đừng lấy nước mắt của ban giám khảo bạn ạ. Và dù trải nghiệm thực tế đối với bạn xúc động đến mấy, hãy cố gắng có một cái nhìn khách quan và điềm tĩnh (level-headed) hơn khi kể lại trải nghiệm này.

Tiếng Anh:

Càng chuẩn càng tốt…

Bạn nhìn vào một bài viết mà lỗi từ vựng, lỗi ngữ pháp khắp nơi, hẳn bạn sẽ thấy khó chịu. Vì vậy hãy cố gắng để hạn chế tối đa lỗi sai trong bài viết của mình.

…nhưng không cần đến mức phải hoàn hảo.

Đối với chúng ta thì rốt cục tiếng Anh vẫn là ngôn ngữ thứ hai, ít ai có thể sử dụng tiếng Anh một cách hoàn hảo cả. Mình tâm niệm như vậy, nên quan trọng sự “đúng là mình” và cái hồn hơn là sự chuẩn xác về mặt từ vựng và ngữ pháp.

Mình có một điều may mắn là có một bà bạn người Mỹ không những cực kỳ yêu quý mình mà còn là người giỏi về writing (đã có mấy bài đăng trên Chicken soup for the soul) đọc soát và sửa bài luận cho mình. Bà sửa kỹ đến từng câu từng chữ. Có những chỗ mà bà sửa xong là mình thấy như được đũa thần gõ vào, câu cú sáng lên hẳn. Nhưng cũng có những câu mình đọc xong thấy về mặt ngôn ngữ thì quả là rất đúng rất hay, nhưng mình lại không thấy giọng điệu và “cái hồn” của mình trong đó, nên mình cảm ơn bà, song vẫn giữ lại nguyên cách viết của mình. Tuy nó không chuẩn xịn 100% về tiếng Anh nhưng bù lại nó chuẩn xịn 100% là chính mình.

Chỉnh sửa và hoàn thiện

Mình biết có những bạn viết một lần là “êm xuôi”. Và có những bạn không cần có nhiều người đọc bài luận giúp. Hôm trước mình nghe chị Hạnh kể chuyện một bạn Fulbrighter cùng khóa mình năm nay kể bạn viết bài luận xong mới đọc cho mẹ nghe, mẹ khen: “Hay con ạ” và “thế là mình đi nộp luôn.” 

Bản thân mình thì bài luận phải trải qua khá nhiều thay đổi (bản cuối bài personal statement gần như thay đổi hoàn toàn so với bản nháp ban đầu). Và mình có rất nhiều bạn bè, anh chị, người thân giúp đỡ trong quá trình hoàn thành bài luận. Đó là một điều mình thấy rất may mắn và biết ơn.

Nhờ ai đọc:

Lúc đầu mình không hoạch định là phải có người này, người kia góp ý, nhưng sau khi được rất nhiều người nhiệt tình giúp đỡ và nhận được góp ý của mỗi người, mình nhận ra là sẽ rất hữu ích nếu có 5 nhóm supporters giúp đọc bài luận như sau:

Em/mình xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến An, Bingo, Dale, Hiếu Linh, Lâm, chị Huyền, Mandy, Keane vì những sự giúp đỡ to lớn cho hai bài luận của em/mình.

(1) Bạn bè, đồng nghiệp thân thiết: là những người có nhiều tiếp xúc với mình, hiểu mình, và appreciate mình. Đây là những người có thể nói cho bạn biết liệu bài luận mà bạn viết đã phản ánh được con người bạn, tính cách của bạn, đã thể hiện được hết thế mạnh của bạn hay chưa, họ có thể nhìn thấy bạn trong bài luận mà bạn viết hay không. Đây là một yếu tố vô cùng quan trọng, đặc biệt là trong bài personal statement. Hội đồng tuyển chọn khi gặp bạn sẽ muốn nhìn thấy một con người thực sự bước ra từ bài luận mà họ đã đọc.

Ngày áp chót deadline, mình gần như hoàn thành bài personal statement, gửi qua cho mọi người khác đọc thì hầu như mọi người đều nói ổn rồi, không còn gì để chê nữa cả. Song chị Huyền, sếp cũ mà mình coi như chị gái ruột, lúc đó nói: “Chị thấy bài này đúng là một con người phù hợp với ngành mà em chọn học. But Hai I know is a sweeter and more interesting girl than this.” Mình nhận ra đây đúng là lý do vì sao mọi người đều nói ổn rồi mà mình vẫn cảm thấy có gì đó còn thiếu sót, còn gì đó “hơi sai”. Nhờ câu nói của chị mà mình đã có nguồn cảm hứng sửa lại đoạn mở đầu của bài luận, và sau đó cảm thấy rất vui vì cuối cùng mình cũng có thể nhìn vào bài luận và nói “đây là mình”.

(2) Fulbrighter khóa trước: Là những người có thể nói cho bạn biết “kiểu” bài luận Fulbright là như thế nào, bạn đã viết đúng hướng hay chưa, giọng điệu phù hợp hay không. Tuy nhiên, thứ nhất là mình thấy các anh chị và các bạn Fulbrighter khóa trước rất bận nên không có thời gian đọc và comment nhiều. Thứ hai, là trừ khi bạn thân của bạn là Fulbrighter, còn nếu không thì vì không hiểu con người bạn, Fulbrighters sẽ không thể nói cho bạn biết bạn còn có thể nói thêm gì nữa về bản thân mình để phát huy được hết thế mạnh của mình trong bài luận.

(3) Bạn bè được những học bổng khác: Mình rất hên là có một bạn được Eramus, một bạn được New Zealand Scholarship, cả hai bạn đều thân thiết và rất tâm huyết giúp đỡ mình. Hai bạn vừa đủ thân thiết để sẵn sàng dành nhiều thời gian đọc bài luận rất kỹ lại vừa có “common sense” và kinh nghiệm về cách thức viết một bài luận học bổng nói chung. Ví dụ một feedback mình nhận được từ một trong hai bạn sau khi đọc bản nháp đầu tiên bài personal statement của mình là: “Bài này hơi trẻ con, kiểu mấy trường bậc đại học thì chắc là thích.”

(4) Bạn bè người bản xứ: nếu giỏi writing thì càng tốt, để có thể đọc soát và chỉnh sửa về mặt ngôn ngữ của bài luận.

Hồi đó thì mình không có nhóm (5) – thật ra là có bạn nhưng vì bạn bận quá nên cũng không đọc kịp essay. Nếu có thể, thì bạn nên có nhóm này:

(5) Những người học cùng ngành của bạn: để giúp bạn xem lại nội dung chuyên môn của bài luận, xem bài luận có “ngây thơ” không (về mặt chuyên môn nhé).

Và nhờ như thế nào:

Cuối cùng là một số kinh nghiệm thực tế của mình trong quá trình chỉnh sửa hoàn thiện bài viết:

• Có một tip mà mình thấy rất hữu dụng đó là sử dụng google doc trong quá trình chỉnh sửa bài luận. Đây là cách cực kỳ tiện dụng để cập nhật nội dung với những bạn bè, người thân giúp bạn đọc bài, nhất là khi bạn muốn nhờ nhiều người đọc. Nếu dùng email, mỗi khi thay đổi, bạn lại phải email cho rất nhiều người, và mọi người cũng phải nhận quá nhiều email của bạn. Thay vì gửi file đính kèm qua email, mình chuyển sang gửi cho mọi người đường link tới bài luận của mình. Vậy là mỗi khi mọi người mở ra là đều thấy bản đã cập nhật mới nhất của bài luận rồi, không phải tốn công đọc và feedback lại những điều người khác đã feedback rồi nữa.
• Dựa vào bản thân mình là chính: hầu hết bạn bè giúp mình bằng cách đưa ra một hai dòng nhận xét ngắn gọn tổng quan về bài luận để mở hướng cho mình tiếp tục phát triển và chau truốt bài luận hơn.
• Giữ vững quan điểm của bản thân: Ý này mình cũng đã đề cập rải rác bên trên song mình vẫn muốn nhấn mạnh lại ở đây. Mỗi người đọc bài luận sẽ cho bạn một phản hồi theo một góc nhìn khác nhau. Mỗi phản hồi đều là hữu ích. (Thậm chí nếu bạn nhận được phản hồi của ai đó khiến bạn nghĩ người đó đã hiểu sai ý của bạn rồi, thì đó chính là dấu hiệu của việc bạn đang chưa diễn đạt ý mình một cách hiệu quả.) Mặt khác, đồng thời, mỗi phản hồi cũng chỉ nên được xem là một nguồn tham khảo. Quyết định cuối cùng vẫn là chính bản thân bạn. Mục đích của việc chỉnh sửa bài luân là giúp bạn diễn đạt chính bạn tốt hơn, chứ không phải để trở thành một ai đó khác. Vì vậy, hãy lắng nghe một cách chọn lọc, biết ơn, nhưng tỉnh táo và giữ vững lập trường của mình.

Chúc bạn thành công với bài luận của mình.

Nếu có câu hỏi gì, bạn có thể để lại trong phần comment bên dưới. 

Bài viết liên quan: Phân biệt hai bài luận học bổng Fulbright